Gyan Panchami Story | ज्ञान पंचमी आराधना

ज्ञान पंचमी જ્ઞાન પાંચમ Gyan Panchami
Article in Hindi – Gujrati- English

ज्ञान पंचमी की आराधना…

ज्ञान पंचमी – कार्तिक शुक्ला पंचमी अर्थात दीपावली के पाँचवे दिन मनाई जाती है। इस दिन विधिवत आराधना और ज्ञान की भक्ति करने से कोढ़ जैसे भीषण रोग भी नष्ट हो जाते हैं।

ज्ञान पंचमी संदेश देती है की ज्ञान के प्रति दुर्भाव रखने से ज्ञानावर्णीय कर्म का बंध होता है।अत: हमें ज्ञान की महिमा को हृदयंगम करके उसकी आराधना करनी चाहिए।

यथाशक्ति ज्ञान प्राप्त करने का प्रयत्न करना चाहिए और दूसरों के पठन पाठन में योग देना चाहिए, यह योगदान कई प्रकार से दिया जा सकता है…निर्धन विद्यार्थियों को श्रुत ग्रन्थ देना, आर्थिक सहयोग देना, धार्मिक ग्रंथों का सर्वसाधारण में वितरण करना, पाठशालाएं चलाना, चलाने वालों को सहयोग देना, स्वयं प्राप्त ज्ञान का दूसरों को लाभ देना आदि…ये सब ज्ञानावर्णीय कर्म के क्षयोपशम के कारण है।

विचारणीय है की जब लौकिक ज्ञान प्राप्ति में बाधा पहुंचाने वाली गुणमंजरी को गूंगी बनना पड़ा तो धार्मिक एवं आध्यात्मिक ज्ञान में बाधा डालने वाले का कितना प्रगाढ़ कर्मबंध होगा…?

इसीलिए भगवान महावीर ने कहा – हे मानव ! तू अज्ञान के चक्र से बाहर निकल और ज्ञान की आराधना में लग…ज्ञान ही तेरा असली स्वरुप है। उसे भूलकर क्यों पर-रूप में झूल रहा है…? जो अपने स्वरुप को नहीं जानता उसका बाहरी ज्ञान निरर्थक है ।

ज्ञान पंचमी के दिन श्रुत की पूजा कर लेना, ज्ञान मंदिरों के पट खोलकर पुस्तकों के प्रदर्शन कर लेना और फिर वर्ष भर के लिए उन्हें ताले में बंद कर देना…ज्ञानभक्ति नहीं है, इस दिन श्रुत के अभ्यास, प्रचार और प्रसार का संकल्प करना चाहिए।

आज ज्ञान के प्रति जो आदर वृति मंद पड़ी हुई है, उसे जाग्रत करना चाहिए और द्रव्य से ज्ञान दान करना चाहिए…ऐसा करने से इहलोक परलोक में आत्मा को अपूर्व ज्योति प्राप्त होगी साथ ही शासन और समाज का अभ्युदय होगा।.

ज्ञान पंचमी से जुडी प्रचलित कथा

भरतखंड में अजितसेन राजा का वरदत्त नामक एक पुत्र था।वह राजा का अत्यंत दुलारा था।उसका बोध(ज्ञान) नहीं बढ़ पाया।अच्छे कलाविदों एवं ज्ञानियों आदि के पास रखने पर वह ज्ञानवान नहीं बन सका।उसकी यह स्थिति देखकर राजा बहुत खिन्न रहता था।सोचता था की मुर्ख रहने पर यह प्रजा का पालन किस प्रकार करेगा ? राजा अजितसेन ने सोचा -” मैंने पुत्र उत्पन्न करके उसके जीवन-निर्माण का उत्तरदायित्व अपने सिर पर लिया है।अगर इस दायित्व को मैं ना निभा सका तो पाप का भागी होऊँगा।” इस प्रकार सोचकर राजा ने पुरस्कार देने की घोषणा करवाई की जो कोई विद्वान उसके राजकुमार को शिक्षित कर देगा उसे यथेष्ट पुरस्कार दिया जाएगा।मगर कोई भी विद्वान् ऐसा नहीं मिला जो उस राजकुमार को कुछ सिखा सकता।राजकुमार कुछ भी ना सीख सका।उसके लिए काला अक्षर भैंस बराबर ही रहा।शिक्षा के अभाव के साथ उसका शारीरिक स्वास्थ भी खतरे में पड़ गया।उसे कोढ़ का रोग लग गया।लोग उसे घृणा की दृष्टि से देखने लगे।सैंकड़ों दवाएँ चलीं, पर कोढ़ ना गया ।ऐसी स्थिति में विवाह-सम्बन्ध कैसे हो सकता था ? कौन अपनी लड़की उसे देने को तैयार होता ?
एक सिंहदास नामक सेठ की लड़की को भी दैवयोग से ऐसा ही रोग लग गया। उस सेठ की लड़की गुणमंजरी भी कोढ़ से ग्रस्त हो गयी।वह लड़की गूँगी भी थी।उस काल में, आज के समान गूंगों, बहरों और अंधों की शिक्षा की सुविधा नहीं थी।कोई लड़का उस लड़की के साथ सम्बन्ध करने को तैयार नहीं हुआ।गूँगी और सदा बीमार रहने वाली लड़की को भला कौन अपनाता ?
एक बार भ्रमण करते हुए विजयसेन नामक एक धर्माचार्य वहाँ पहुँचे।वे विशिष्ट ज्ञानवान थे और दुःख का मूल कारण बतलाने में समर्थ थे।वे नगर के बाहर एक उपवन में ठहरे।ज्ञान की महिमा के विषय में उनका प्रवचन प्रारम्भ हुआ। उन्होंने कहा-” सभी दुखों का कारण अज्ञान और मोह है।जीवन के मंगल के लिए इनका विसर्जन होना अनिवार्य है।” आचार्य महाराज की देशना पूरी हुई।सिंहदास श्रेष्टि ने उनसे प्रश्न किया -“महाराज ! मेरी पुत्री की इस अवस्था का क्या कारण है ? किस कर्म के उदय से यह स्थिति उत्पन्न हुई है ?” आचार्य ने उत्तर में बतलाया -” इसने पूर्वजन्म में ज्ञानावर्णीय कर्म का गाढ़ बंधन किया है।” वृत्तांत इस प्रकार है -” जिनदेव की पत्नी सुंदरी थी।वह पाँच लड़कों और पाँच लड़कियों की माता थी।सबसे बड़ी लड़की का नाम लीलावती था।घर में संपत्ति की कमी नहीं थी।उसने अपने बच्चों को इतना लाड़प्यार किया की वे ज्ञान नहीं प्राप्त कर सके।” सुंदरी सेठानी के बच्चे समय पर पढ़ते नहीं थे। बहानेबाजी किया करते और अध्यापक को उल्टा त्रास देते थे।जब अध्यापक उन्हें उपालंभ देता और डांटता तो सेठानी उस पर चिड़ जाती।एक दिन विद्द्याशाला में किसी बच्चे को सजा दी गयी तो सेठानी ने चंडी का रूप धारण कर लिया।पुस्तकें चूल्हे में झोंक दीं और दूसरी सामग्री नष्ट-भ्रष्ट कर दी।उसने बच्चों को सीख दी -” शिक्षक इधर आवे तो लकड़ी से उसकी पूजा करना।हमारे यहाँ किस चीज़ की कमी है जो पोथियों के साथ माथा पच्ची की जाए ? कोई आवश्यकता नहीं है पढने-लिखने की।”
सेठानी के कहने से लड़के पढ़ने नहीं गए।दो-चार दिन बीत गए।शिक्षक ने इस बात की सूचना दी तो सेठ ने सेठानी से पूछा।सेठानी आगबबूला हो गयी।बोली -” मुझ पर क्यों लांछन लगाते हो। लड़के तुम्हारे, लडकियां तुम्हारी।तुम जानो तुम्हारा काम जाने।”
पति पत्नी के बीच इस बात को लेकर खींचतान बढ़ गयी।खींचतान ने कलह का रूप धारण किया और फिर पत्नी ने अपने पति पर कुंडी से प्रहार कर दिया।आचार्य बोले -” गुणमंजरी वही सुंदरी है।ज्ञान के प्रति तिरस्कार का भाव होने से यह गूँगी रूप में जन्मी है।” राजा अजितसेन ने भी अपने पुत्र वरदत्त का पूर्व वृत्तांत पुछा।कहा -” भगवन ! अनुग्रह करके बतलाइये की राजकुल में उत्पन्न होकर भी यह निरक्षर और कोढ़ी क्यों है ?” आचार्य ने अपने ज्ञान का उपयोग कर कहा -” वरदत्त ने भी ज्ञान के प्रति दुर्भावना रखी थी।इसके पूर्व जीवन में ज्ञान के प्रति घोर उदासीनता की वृति थी।श्रीपुर नगर में वसु नाम का सेठ था।उसके दो पुत्र थे – वसुसार और वसुदेव।वे कुसंगति में पड़कर दुर्व्यसनी हो गए।शिकार करने लगे।वन में विचरण करने लगे और निरपराध जीवों की हत्या करने में आनंद मानने लगे।एक बार वन में सहसा उन्हें एक मुनिजन के दर्शन हो गए।पूर्व संचित पुण्य का उदय आया और संत का समागम हुआ।इन कारणों से दोनों भाइयों के चित्त में वैराग्य उत्पन्न हो गया।दोनों पिता की अनुमति प्राप्त करके दीक्षित हो गए, दोनों चारित्र की आराधना करने लगे।” शुद्ध चारित्र के पालन के साथ वसुदेव के ह्रदय में अपने गुरु के प्रति श्रद्धाभाव था।उसने ज्ञानार्जन कर लिया।कुछ समय पश्चात गुरूजी का स्वर्गवास होने पर वह आचार्य पद पर प्रतिष्टित हुआ।शासन सूत्र उसके हाथ में आ गया।उधर वसुसार की आत्मा में महामोह का उदय हुआ।वह खा-पीकर पड़ा रहता, संत कभी प्रेरणा करते तो कहता कि -” निद्रा में सब पापों की निवृति हो जाती है।” निद्रा के समय मनुष्य ना झूठ बोलता है, ना चोरी करता है, ना अब्रह्म का सेवन करता है, ना क्रोधादि करता है, अतएव सभी पापों से बच जाता है, इस प्रकार की भ्रांत धारणा उसके मन में बैठ गयी।
वसुसार अपना अधिक समय निद्रा में व्यतीत करने लगा।वसुदेव ने गुरुभक्ति के कारण तत्त्वज्ञान प्राप्त किया था।अतः वह आचार्य पद पर आसीन हो गए थे।जिज्ञासु संत सदा उन्हें घेरे रहते थे।कभी कोई वाचना लेने के लिए आता तो कोई शंका के समाधान के लिए।उन्हें क्षणभर का भी अवकाश नहीं मिलता।प्रातःकाल से लेकर सोने के समय तक ज्ञानाराधक साधू-संतों की भीड़ लगी रहती।मानसिक और शारीरिक श्रम के कारण वसुदेव थक कर चूर हो जाते थे।सहसा उनको विचार आया की छोटा भाई वसुसार ज्ञान नहीं पढ़ा, वह बड़े आराम से दिन गुजारता है।मैंने सीखा, पढ़ा तो मुझे क्षण भर भी आराम नहीं।विद्वानों ने ठीक कहा है – ” पढने से तोता पिंजरे में बंद किया जाता है, और नहीं पढ़ने से बगुला स्वच्छन्द घूमता है।मेरे ज्ञान-ध्यान का क्या लाभ ? अच्छा होता भाई की तरह मैं भी मुर्ख ही होता, तो मुझे भी कोई हैरान नहीं करता।
कहा जाता है की इस प्रकार ज्ञानाराधना से थक कर उसने 3-3 दिन के लिए बोलना बंद कर दिया।कर्मोदय के कारण वसुदेव के अंतःकरण में दुर्भावना आ गयी।उसने ज्ञान की विराधना की।इस प्रकार दीक्षा एवं तपस्या के प्रभाव से उसने राजकुल में जन्म ले लिया किन्तु ज्ञान की विराधना करने से कोढ़ी और निरक्षरता प्राप्त की।आज कार्तिक शुक्ला पंचमी है।इसकी विधिवत आराधना करने से और ज्ञान की भक्ति करने से कोढ़ भी नष्ट हो जाता है, ऐसा महर्षियों का कथन है।

कार्तिक सुदी पंचमी ज्ञान पंचमी दिवस…

ज्ञान की आराधना का दिन है।

बच्चों के द्वारा ज्ञान के साधन-

पुस्तक काँपी ,पैन ,पैसिल आदि चढवाकर ज्ञान की वासक्षेप से पुजा जरूर कराना।

ज्ञान पंचमी की आराधना 5 वर्ष 5 माह में पुरी होती है।

ज्ञान पंचमी की क्रिया –
५१ – लोगस्स का काउस्सग
५१ – प्रदक्षिणा
५१ – खमासमणा
५१ – साथिया

ऊँ ह्रीँ णमो नाणस्स

इस पद की 20 नवकार वाली,
उपवास, आयंबिल, एकासना आदि तप से करे, सामायिक, प्रतिक्रमण, देववंदन आदि करे।

वरदत गुणमंजरी की तरह ज्ञान पंचमी की आराधना करके बल-बुद्धि, वाचा-शक्ति प्राप्त करे। शुभम्अस्तु ।

🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸

|| લાભ પાંચમ – જ્ઞાન પંચમી – સૌભાગ્ય પંચમી ||

જ્ઞાન પાંચમને લાભ પાંચમ અને સૌભાગ્ય પાંચમ પણ કહે છે.

જૈન શાસનમાં જ્ઞાનપંચમી આરાધના સમ્યક્ જ્ઞાન માટે કરવામાં આવે છે. જ્ઞાન મહત્ત્વનો ગુણ છે. જ્ઞાનથી જ વિવેક પ્રગટ થાય છે અને વિવેકથી સુંદર આચરણ વડે સ્વ અને પરનું હિત થાય છે.

જ્ઞાન પંચમીના દિવસે સમગ્ર જૈન સંઘોમાં જ્ઞાનને વિશિષ્ટ રીતે સજાવવામાં આવે છે. નાનાં ભૂલકાઓથી માંડીને મોટાઓ પણ જ્ઞાનનાં દર્શન અને પૂજનનો લાભ લઈ સાચા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય તેવો સંકલ્પ કરે છે. જ્ઞાનપંચમીએ નાના-મોટા સહુ કોઈએ સંકલ્પ કરવો જોઈએ કે જીવનમાં સમ્યક્ જ્ઞાન અચૂક ભણીશું અને જ્ઞાનની, જ્ઞાનીની તથા જ્ઞાનનાં સાધનોની આશાતના કયારેય નહીં કરીએ.

જ્ઞાન પંચમીના દિવસે જૈન સંઘોમાં રહેલા જ્ઞાનભંડારમાં કબાટ સ્વરછ કરાય છે અને જીવજંતુ ન થઈ જાય તે માટે નિર્દોષ ઔષધિઓ મૂકીને પુસ્તકને સુરક્ષિત કરવામાં આવે છે. સાથોસાથ પુસ્તક, પેન, ઉચિત સ્થાનમાં અર્પણ કરવામાં આવશે.
લાભ પાંચમ એટલે માનવ-દિવાળી અને દેવ-દિવાળીનો સમંવ્ય, સંધિકાળ. માનવો દ્વારા ઉજવવાતી દિવાળીનો પૂર્ણકાળ અને દેવોની દિવાળીની શરુઆત લાભપાંચમથી થાય છે. આ દિવસ શુભ મનાય છે. દીપોત્સવી પર્વ એટલે અધર્મ, અસત્ય અને અત્યાચાર પર વિજય. દેવોની દિવાળીની પૂર્ણાહુતી કારતક સુદ પૂનમે થાય છે. પૌરાણિક કથા મુજબ મહાદેવે કાર્તિક પૂનમે ત્રિપુર રાક્ષસોનો અને તેમનાં ત્રણ રાજ્યોનો નાશ કર્યો હતો. તેથી દેવોએ દીપમાળા પ્રગટાવી આનંદોત્સવ મનાવ્યો હતો. આમ માનવ-દિવાળી અને દેવ-દિવાળીનો હેતુ તો એક જ છે. અત્યાચાર, અધર્મ અને અસત્ય પર વિજય.

કોઈ પણ શુભ કાર્યની શરૂઆત કરવા લાભ પાંચમ ઉત્તમ ગણાય છે. નૂતન વર્ષ, અક્ષયતૃતીયા, વિજયાદશમી, ધનતેરસ, લાભપાંચમ અને ધૂળેટી આ છ દિવસ કાયમી શુભ ગણાય છે તેથી આ દિવસોમા પંચાંગ જોવાની આવશ્યકતા નથી હોતી. લાભ પાંચમને ‘સૌભાગ્ય પંચમી અથવા શ્રી પંચમી’ પણ કહે છે.

દીપોત્સવ અને લાભ પાંચમના તહેવારો એટલે જૈન અને હિંદુધર્મનો સંગમ પણ ગણાય છે. આ દિવસોની અધિષ્ઠાત્રી દેવી શારદા મનાય છે. દેવી શારદા એટલે લક્ષ્મી અને સરસ્વતી. વૈદિક ધર્મની ‘લાભ પાંચમ’ જૈન ધર્મની ‘જ્ઞાનપંચમી’ મનાય છે.

જૈનધર્મમાં જ્ઞાનદાનને શ્રેષ્ઠદાન ગણાય છે. જ્ઞાનના પ્રભાવથી ક્લેશ, વાસના, રાગદ્વેષ વગેરે નષ્ટ પામે છે. જ્ઞાનની અધિષ્ઠાત્રી દેવી સરસ્વતી તેથી આજે દેવી સરસ્વતીનું પણ પૂજન કરાય છે

|| શ્રી જ્ઞાનપંચમી ની કથા ||

પદ્મપુર નગરમાં અજીતસેન નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો તેને ચોસઠ કલામાં નિપુણ યશોમતી નામે રાણી તથા વરદત્ત નામે કુમાર હતો. તે કુમારને શુભમુહુર્તે વિદ્યાભ્યાસ કરવા માટે પંડિત પાસે મુક્યો.પંડિત પણ વરદત્તને રાજાનો પુત્ર હોવાથી ખુબ ખંતથી ભણાવવા લાગ્યા. પણ વરદત્તને જરા પણ જ્ઞાન ચડતું નહી એક અક્ષર પણ યાદ રહેતો નહી.યુવાવસ્થા પામતા તે વરદત્ત કુમારને કોઢ નો રોગ થવાથી તે દુઃખમાં દિવસો પસાર કરવા લાગ્યો.

તેજ નગરમાં સાત કોટી સુવર્ણનો માલિક સિહદાસ નામે શેઠ રહેતો હતો.તેને ગુણમંજરી નામે એક પુત્રી હતી.તે જન્મથી રોગી અને મૂંગી હતી અનેક ઉપચાર કરવા છતાં તેને કંઈજ ફરક પડતો નહોતો.તેથી તે દુઃખ ભોગવતી પરણવા યોગ્ય થઇ પણ કોઈ તેને પરણવા તૈયાર થતું નહી.તેથી માબાપ અને પરિવાર બહુ ચિંતિત હતા.

એકવાર ચાર જ્ઞાનના ધણી શ્રી વિજયસેનસૂરિજી તે નગરમાં પધાર્યા.તે વખતે પુત્ર તેમજ પરિવાર સાથે રાજા અને પુત્રી સાથે સિહદાસ શેઠ ગુરુને વંદન કરવા આવ્યા.નગરના લોકો પણ વંદન કરવા આવ્યા.સૌ વંદન કરી પોતાના સ્થાને બેઠા,તે વખતે આચાર્ય મહારાજે ધર્મ દેશના આપતા કહ્યું હે ભવ્ય પ્રાણીઓ ! નિર્વાણને ઈચ્છતા જીવોએ જ્ઞાનની આરાધનામાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.જે જીવો જ્ઞાનની મનથી વિરાધના કરે છે તેઓ ભવાંતરમાં વિવેક રહિત શૂન્ય મનવાળા થાય છે. જેઓ જ્ઞાનની વચન થી વિરાધના કરે છે તેઓ મૂંગાપણું તેમજ મુખના રોગો પામે છે.તેમજ જયણાં વિના કાયાથી વિરાધના કરે છે તેઓ કૃષ્ટ-કોઢ આદિ રોગો પામે છે.

ગુરૂ મહારાજની દેશના સાંભળી સિહદાસ શેઠે પૂછ્યું હે પ્રભો ! આ મારી પુત્રી ગુણમંજરી કયા કર્મથી રોગી અને મૂંગી થઇ છે ?
ગુરૂ મહારાજે ગુણમંજરીનો પૂર્વભવ જણાવતા કહ્યું ખેટક નામના નગરમાં જિનદેવ નામે ધનવાન શેઠ રહેતો હતો,તેને સુંદરી નામે સ્ત્રીથી પાંચ પુત્રો અને ચાર પુત્રી થઇ.તેઓ ભણવા લાયક થયા ત્યારે શેઠે પાંચેય પુત્રોને ગુરૂ પાસે મુક્યા.તેઓ ભણવાને બદલે પરસ્પર રમત કરતાં અને ગુરૂ ઠપકો આપે અથવા શિક્ષા કરેતો,મા પાસે આવીને ગુરૂ અમને મારે છે ની ફરિયાદ કરતા.આથી માતા ગુરુને ઠપકો આપતી અને છોકરાના પુસ્તકો વગેરે બળી નાખતી.શેઠે આ વાત જાણીને કહ્યું છોકરાઓને અભણ રાખીને શુ કરીશું ? તેમને કન્યા કોણ આપશે ? વ્યાપાર કેવી રીતે કરશે ? આ સાંભળી શેઠાણી બોલ્યા તો તમેજ ભણાવો ને,કેમ નથી ભણાવતા ?

સમય વીતતાં પુત્રો મોટા થયા.અભણ હોવાને કારણે કોઈ તેમને કન્યા આપતું નથી.તેથી શેઠે કહ્યું કે તે જ પુત્રોને ભણવા દીધા નહીં ત્યારે તે શેઠનો વાંક કાઢવા લાગી કે પુત્રો પિતાને સ્વાધીન હોય છે તો તમે તેમને ભણાવ્યા કેમ નહી ? ઉલટો પોતાનો વાંક કાઢતી સ્ત્રી પર ગુસ્સે થઈને શેઠે કહ્યું હે પાપિણી ! પોતાનો દોષ છતાં તુ મારા સામે કેમ બોલે છે ? તે વખતે તે સ્ત્રી બોલી તારો બાપ પાપી.આથી ક્રોધે ભરાયેલા શેઠે તેણીને પથ્થરનો ઘા કર્યો તેથી તે સ્ત્રી મરણ પામી.ત્યાંથી મરણ પામીને તે સ્ત્રી તમારી પુત્રી ગુણ મંજરી થઇ.

ગુરુદેવનો ઉપદેશ સાંભળી ગુણમંજરીને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું,તેથી તેને ગુરુદેવના કહ્યા મુજબ પોતાનો પૂર્વભવ જોયો.અને કહ્યું ગુરુજી આપનું કહેવું સત્ય છે.ત્યાર પછી સિહદાસ શેઠે ગુરુદેવને પૂછ્યું કે મારી પુત્રી નીરોગી થાય એવો કોઈ ઉપાય જણાવો ત્યારે ગુરુએ કહ્યું કે જ્ઞાનપંચમી ની આરાધના કરવાથી તેના રોગો નાશ પામશે.અને તે સુખી થશે.ગુરુદેવના વચન સાંભળી ગુણમંજરીએ જ્ઞાનપંચમી ની આરાધના કરવાનું ગુરુદેવ પાસે સ્વીકાર્યું.અને તેને ત્યારપછી વિધિપૂર્વક પાલન કર્યું.

તે વખતે અજિતસેન રાજાએ પણ ગુરૂ મહારાજને પૂછ્યું હે ગુરુદેવ ! આ મારો પુત્ર વરદત્ત એક અક્ષર પણ ભણી શકતો નથી તથા કોઢના રોગથી પીડિત છે તેનું શુ કારણ હશે ?તે કૃપા કરી જણાવો,ત્યારે ગુરૂ મહારાજે કહ્યું હે રાજન ! તમારા પુત્રની આવી દશા શાથી થઇ તે માટે તેનો પૂર્વ ભવ સાંભળો :-

શ્રીપુર નગરમાં વાસુદેવ નામે શેઠ રહેતા હતા તેને વસુસાર અને વસુસાર નામે બે પુત્રો હતા.એકવાર બન્ને અશ્વ ક્રીડા કરવાને વન માં ગયા ત્યાં શ્રી મુનિસુંદર નામના સૂરિશ્વરને જોઈને તે બન્નેએ તેમને વંદન કર્યું.ગુરુએ તેમને ધર્મોપદેશ આપ્યો,તેમાં આ ઔદારિક શરીરની નશ્વરતા જણાવી,અને આવી નાશ પામનારી કાયાથી ધર્મ સાધી લેવોજ એક સાર છે.

ગુરુની દેશનાથી બોધ પામી બન્ને ભાઈઓએ માતાપિતાની આજ્ઞા લઇ ચરિત્ર ગ્રહણ કર્યું.તેમાં નાનોભાઈ વાસુદેવ બુદ્ધિશાળી હોવાથી ચારિત્રનું સુંદર રીતે પાલન કરતાં ઘણા સિદ્ધાંતોનો પારગામી થયો.યોગ્યતા જાણી ગુરુએ તેમને આચાર્ય પદ આપ્યું.વાસુદેવસૂરિ દરરોજ પાંચસો સાધુઓને વાચના આપતાં હતા.

એક વખત વસુદેવસૂરિ સુતા હતા તે વખત એક પછી એક સાધુઓ સંદેહ પુછવા આવ્યા તેમને તેનો અર્થ સમજાવ્યો પણ મનમાં કુવિકલ્પ આવ્યો.તેઓ એ વિચાર્યું કે મારો મોટોભાઈ ભણ્યો નથી. તેથી તે કૃતાર્થથી સુખી છે,તેને નિરાતે ઊંઘવાનું મળે છે,તે મુર્ખ હોવાથી તેને કોઈ કંઈ પૂછતું નથી.તે મરજી મુજબ ખાય છે અને ચિત્તની શાંતિ માં રહે છે.આવું વિચારી તેમને મનમાં નક્કી કર્યું કે હવેથી હું કોઈને ભણાવીશ નહી,નવું ભણીશ નહી અને પછી બાર વર્ષ સુધી મૌન રહ્યા.આ પ્રકારના રૌદ્રધ્યાનમાં પાપની આલોચના વગર મરીને તે વસુદેવસૂરિ તમારા પુત્ર થયા.મોટો ભાઈ વસુસાર મરીને સરોવરમાં હંસ થયો છે.કર્મની ગતિ વિચિત્ર છે.
ગુરુના મુખે પોતાના પૂર્વભવને જણાવનારા વચનો સાંભળી વરદત્તકુમારને પણ જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું ક્ષણભર મૂર્છા પામીને સ્વસ્થ થઇ ને કુમારે ગુરુદેવનું વચન સત્ય હોવાનું કહ્યું.અને રોગોનો નાશ કરવાના અને શાંતિ મેળવાના ઉપાય માટે જણાવવા કહ્યું. ત્યારે દયાળુ ગુરૂ ભગવંતે કહ્યું કે તપના પ્રભાવથી રોગો નાશ પામશે અને સુખ શાંતિ થશે.પછી ગુરુદેવ વરદત્તકુમારને પણ જ્ઞાનપંચમીનું તપ કરવા કહ્યું. કુમારે જ્ઞાનપંચમી નું તપ ગુરૂ મહારાજ પાસે અંગીકાર કર્યું.ત્યાર પછી સૌ સ્વસ્થાને ગયા.
વિધિપૂર્વક જ્ઞાનપંચમીનું તપ કરતા વરદત્ત કુમારના સર્વ રોગો નાશ પામ્યા,શરીર સુંદર થયું.જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ થવાથી તે સઘળી કળા શીખ્યો,તથા અનેક રાજકન્યાઓ પરણ્યો.રાજાએ વરદત્તકુમારને રાજ્ય સોપી દિક્ષા લીધી.વરદત્તકુમાર પણ લાંબો કાળ રાજ્યનું પાલન કરી છેવટે પુત્રને રાજગાદીએ બેસાડી દિક્ષા લીધી.

ગુણમંજરીના મહારોગો પણ તપના પ્રભાવથી ચાલ્યા ગયા,તેથી તે અતિ રૂપવતી થઇ અને ભારે ઠાઠમાઠથી તેના લગ્ન જીનચંદ્ર કુમાર સાથે થયા.તેને પણ તપનું આરાધન કરી લાંબોકાળ ગૃહસુખ ભોગવીને ચરિત્ર ગ્રહણ કર્યું. અંતે વરદ્ત્ત અને ગુણમંજરી ઉત્કૃષ્ઠ ચારિત્ર પાળી કાળ કરી બન્ને વૈજયંત નામના અનુત્તરવાસી વિમાનમાં દેવ થયા.ત્યાંથી આયુષ્ય પૂર્ણ કરી વરદત્તકુમારનો જીવ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં અમરસેન રાજાને ત્યાં ગુણવતી રાણીની કુક્ષિએ પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયો. તેમનું નામ શુરસેન પાડ્યું. શુરસેનકુમાર સર્વ કળા શીખી અનેક કન્યાઓ પરણ્યો. અને રાજાગાદીએ બેઠો.એકવાર સિમંધરસ્વામી એ દેશનામાં વરદત્ત કુમાર (શુરસેનનો પૂર્વભવ) નું જ્ઞાનપંચમી આરાધના વૃતાંત કહેતા જ્ઞાન પંચમીનું મહત્યમ સમજાવ્યું.તેથી શુરસેન રાજાએ અનેક લોકો સાથે દસહજાર વર્ષ સુધી રાજ ભોગવી ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું.એક હજાર વર્ષ ચારિત્ર પાળી કેવલજ્ઞાન પામી મોક્ષે ગયા.

ગુણમંજરીનો આત્મા દેવલોકમાંથી ચ્યવી મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અમરસિહરાજાની અમરાવતી રાણીની કુક્ષિએ પુત્ર પણે ઉત્પન્ન થયો, તેનું નામ સુગ્રીવ પાડ્યું. વીસ વરસની ઉમરે રાજા બન્યા. સુગ્રીવરાજા ઘણી રાજકન્યાઓ પરણ્યા તેમને અનેક પુત્રો થયા. અંતે ચરિત્ર ગ્રહણ કરી. ભવ્ય જીવોને બોધ પમાડતા એક લાખ વર્ષનું ચરિત્ર પાળી કેવલજ્ઞાન પામી મોક્ષે ગયા.

આ જ્ઞાન પંચમીને સૌભાગ્ય પંચમી અને લાભ પાંચમ પણ કહેવાય છે.

જ્ઞાન પાંચમ

શ્રી મતિજ્ઞાન:- સમકિત-શ્રદ્ધાવંતને, ઉપન્યો જ્ઞાન-પ્રકાશ; પ્રણમું પદકજ તેહના, ભાવ ધરી ઉલ્લાસ.

શ્રી શ્રુતજ્ઞાન:- પવયણ શ્રુત સિદ્ધાંત તે, આગમ સમય વખાણ; પૂજો બહુવિધ રાગથી, ચરણ-કમલ ચિત્ત આણ..

શ્રી અવધિજ્ઞાન:- ઉપન્યો અવધિ-જ્ઞાનનો, ગુણ જેહને અવિકાર; વંદના તેહને માહરી, શ્ર્વાસમાંહે સો વાર..

શ્રી મન:પર્યવજ્ઞાન:- એ ગુણ જેહને ઉપન્યો, સર્વ-વિરતિ ગુણઠાણ; પ્રણમું હિતથી તેહના, ચરણ-કમલ ચિત્ત આણ..

શ્રી કેવલજ્ઞાન:- કેવલ દંસણ નાણનો, ચિદાનંદ ઘન તેજ; જ્ઞાન-પંચમી દિને પૂજીએ, વિજય-લક્ષ્મી શુભહેજ..

 

Jain Gyan Panchami Vidhi
Jain Gyan Panchami Vidhi |
Gyan panchami mantra | 5 types of gyan in jainism
This festival is celebrated on the fifth day of the month of Kartik.
It is also known as ‘Saubhagya Pachami’ and as the ‘Labha Panchami’.
The Kayatsarga of 51 Logassa, 51 Swastikas, 51 Khamasanas and the Jap Pad of
‘Namo Nanassa’ – 20 Navakarvalis are performed on the day.��
(5 years and 5 months, you can start from kartak sud pancham)

Procedure of Sud Pancham for each month:

* First do Vaskep pooja on a religious book.

Take some vaskep in your right hand:
*Put it on the top right corner and say Matigyaan�
*Then the bottom right corner and say Shrutgyaan

*Then bottom left corner and say Avthigyaan
*Then top left corner and say Manhaparyvgyaan
*Finally in the middle and say Kevalgyaan

* Next you do 5 Swastic (Sathiya), put 5 Naivedh (Sweet) and 5 Fal (Fruit)

* Then do 5 Khamasamna

1. Samkit shradha vantneh upanyu gyaan n prakash pudmu pudkuj tehana bhav dhuri ulaas.
Ichchhami Khamasamano, Vandium javanijjae niseehiae Matthaen Vandami.
Om Rhim Shree Matigyaan namha

2. Samkit shradha vantneh upanyu gyaan n prakash pudmu pudkuj tehana bhav dhuri ulaas.
Ichchhami Khamasamano, Vandium javanijjae niseehiae Matthaen Vandami.
Om Rhim Shree Shrutgyaan namha

3. Samkit shradha vantneh upanyu gyaan n prakash pudmu pudkuj tehana bhav dhuri ulaas.
Ichchhami Khamasamano, Vandium javanijjae niseehiae Matthaen Vandami.
Om Rhim Shree Avthigyaan namha

4. Samkit shradha vantneh upanyu gyaan n prakash pudmu pudkuj tehana bhav dhuri ulaas.
Ichchhami Khamasamano, Vandium javanijjae niseehiae Matthaen Vandami.
Om Rhim Shree Manhaparyvgyaan namha

5. Samkit shradha vantneh upanyu gyaan n prakash pudmu pudkuj tehana bhav dhuri ulaas.
Ichchhami Khamasamano, Vandium javanijjae niseehiae Matthaen Vandami.
Om Rhim Shree Kevalgyaan namha

* Now do 5 Loggassa Kaussag:

Say this whilst giving a Khamasamnu:
Ø Ichha Karen Sandisah Bhagwan Matigyaan, Shrutgyaan, Avthigyaan Manhaparyvgyaan, Kevalgyaan eh paanch gyaan aradhna nimitum kaussag karu.

Ø Once standing again say:
Matigyaan, Shrutgyaan, Avthigyaan Manhaparyvgyaan, Kevalgyaan eh paanch gyaam aradhna karemi kaussag vandanvatiye

Ø Then Say Anantha Sutra.

Ø Followed by 5 Loggassa Kaussag (upto Chandeshu Nimmlyara or 20 Navkar mantra)

Ø Then say the full Loggassa.

Ø Then do a Khamasamnu and say:
Gyaan aradhna karta je koy dos lagyo hoi teh savhi man vachan kaya eh kari Michammi Dukkadam.

* If you can try to do Ekasnu (eat one time in a day, drink boiled water) or Upvas.

Dev Guru ne Praathna karu chu ke Tamne Aradhnama SATA rahe.
If we have given any incorrect information then please forgive us, Michammi Dukkadam

 

 

🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸

,